کرم خاکي؛ جايگزين کود کشاورزي

مقدمه
 

سالهاست که کشاورزان از کودهاي شيميايي براي حاصل خيزي خاک استفاده مي کنند.با اينکه اين کودها اثرات موقتي در حاصل خيزي خاک و افزايش ميزان محصول دارند، اما نبايد از اثرات زيانبار آنها بر خاک و محيط زيست غافل شد.استفاده ي بي رويه از کودهاي شيميايي به عنوان تنها عامل باروري خاک، نه تنها به بهبود کيفيت خاکي کمکي نمي کند، بلکه عامل تسريع کننده در فرسايش خاک است.
کودهاي شيميايي تعادل PH خاک را بر هم مي زنند و آن را اسيدي يا خنثي مي کنند.تغييرات PH به طور مستقيم بر فعاليت ميکروارگانيسم هاي خاک اثر مي گذارد.اين ميکروارگانيسم ها به آنزيم هايي جهت فعاليت نياز دارند.اين آنزيم ها فقط در PH خاصي فعال هستند.تغييرات در PH واکنش آنزيمي را کند مي کند.ميکروارگانيسم ها در اين حالت يا غيرفعال شده و يا مي ميرند.
مشکل ديگر، انحلال اين مواد در آب و نفوذ به آب هاي زيرزميني است.نيترات ها و نيتريت ها که در اين کودها استفاده مي شوند، در صورت راه يافتن به آب هاي زيرزميني و مصرف اين آبها براي آشاميدن سبب بيماري هايي در کودکان و سقط جنين در زنان باردار مي شوند.
اکنون وقت آن رسيده است که کشاورزان به فکر جايگزيني براي کودهاي شيميايي باشند.يکي از بهترين گزينه ها استفاده از کرم خاکي به عنوان کودساز در مزارع است.کرم هاي خاکي ميليون ها سال به عنوان کودساز به طبيعت و کشاورزي خدمت کرده اند. نگارنده در اين مقاله سعي دارد به کاربرد کرم خاکي در کشاورزي بپردازد.

نقش کرم خاکي در حاصلخيزي خاک
 

چارلز داروين در کتاب تشکيل خاک کشاورزي درنتيجه فعاليت کرم خاکي مي نويسد:«کرم خاکي نقش بسيار مهمي درتاريخ جهان داشته است.در تمام کشورهاي با آب و هواي مرطوب تعداد آن فوق العاده زياد است و در مقايسه با اندازه اش، داراي نيروي ماهيچه اي عظيمي است.در بسياري از نواحي کشور انگلستان هر ساله جرمي برابر با ده تن از خاک از بدن کرم هاي خاکي عبور مي کند و به سطح زمين مي آيد.بنابراين، در مدت چند سال تمام خاک کشاورزي سطحي از بدن آنها عبور مي کند، در نيتجه اين عمل ذرات خاک که خاک سطحي را تشکيل مي دهند، در شرايطي قرار مي گيرند که براي تجزيه و فروپاشي آنها بسيار مناسب است. گاوآهن يکي از قديمي ترين و بهترين اختراعات بشر است اما زمان زيادي قبل از آنکه گاوآهن اختراع شود، کرم خاکي زمين را به طور مرتب شخم مي زده است و هنوز هم به اين کار ادامه مي دهد.اين که جاندار ديگري وجود داشته باشد که به اندازه ي اين موجود در تاريخ بشر نقش داشته باشد، محل ترديد است.»
امروزه هم با تحقيقاتي که متخصصان علم کشاورزي انجام داده اند، نظر داروين تا اندازه اي زيادي تاييد شده است.اکنون ثابت شده است که فراواني کرم خاکي در خاک شاخصي براي سنجش سلامت خاک و ميزان مواد آلي در آن است.اهميت اين موجود کوچک و به ظاهر کم اهميت تا بدانجاست که يک دانشمند و بوم شناس فرانسوي درباره ي آن مي نويسد:«کرم خاکي نه تنها براي کشاورزي ضروري است، بلکه مي توان آن را پايه ي هر تمدني دانست.»
کرم خاکي با نفوذ در خاک و ايجاد کانال باعث زهکشي، تهويه مناسب در خاک و تسهيل در رشد ريشه مي شود.در زيست بوم هاي جنگلي کرم خاکي و به ويژه گونه هايي مانند L.terrestris که از زباله تغذيه مي کنند، مي توانند تمام پسماندهاي گياهي روي سطح خاک را در يک دوره چند هفته اي يا در چند ماه مصرف کنند و در مقابل خاک را از مواد آلي غني کنند.
استفاده از کرم خاکي در مناطقي که از نعمت اين مخلوق خارق العاده محروم بوده اند، نتايج جالبي در بر داشته است.در علفزارهاي نيوزيلند باروري و کيفيت خاک بهبود قابل توجهي داشته است.همين نتايج در هلند، آمريکا و ايرلند به دست آمده است.
کرم خاکي همه چيز خوار است و هر چه در مسير حرکتش قرار بگيرد مي بلعد.پس از بلعيدن مواد آلي و خاک اين مواد در درون معده کرم خاکي با استفاده از شن و ديگر ذرات معدني آسياب مي شوند.مخلوط شدن اين مواد با ماده هضم کننده شيميايي و باکتري هايي که آنها را متلاشي مي کنند، منجر به ايجاد عناصري مي شوند که گياهان به راحتي آنها را جذب مي کنند.موادي که هضم نشده باقي مي مانند از مخرج کرم خارج مي شوند.به اين مواد که غني از مواد آلي و عناصر مورد نياز گياه است casting مي گويند.اين مواد که به خاطر اضافه شدن مدوام کربنات آهک از سه غده مولد کربنات آهک خنثي باقي مي مانند و قبل از هضم به خوبي آسياب مي شوند، از کودهاي فسفات موجود هفت برابر غني تر و از کودهاي ازت پنج برابر غني ترند casting در متعادل نگه داشتن PH خاک نقش مهمي دارد و از اسيدي شدن بيش از حد خاک و يا قليايي شدن آن جلوگيري مي کند.گفته مي شود کرم خاکي روزانه به اندازه وزن خود casting توليد مي کند.

روش هاي افزايش جمعيت کرم خاکي در مزرعه
 

روش هاي زيادي براي افزايش تعداد کرم خاکي در مزرعه وجود دارد.يک روش اين است که تکه هايي از خاک که تعداد کرم خاکي در آنها بيشتر است را انتخاب کرده و به قسمت هايي که تعداد کمتر است و يا کرم خاکي در آنها يافت نشده است، منتقل کنيم.
روش ديگر ايجاد جايگاه هايي در مزرعه مخصوص پرورش و نگه داري از کرم خاکي است.مي توان کرمها را از اين جايگاه ها به درون مزرعه منتقل کند.
بايد توجه داشت که استفاده بي رويه از آفت کش ها و کودهاي شيميايي باعث کاهش جمعيت کرم خاکي مي شود.استفاده درست و منطقي از کودهاي شيميايي به همراه بهره گيري مناسب از اين موجود مفيد، حاصلخيزي خاک را افزايش داده و از اثرات مضر کودهاي شيميايي بر محيط زيست مي کاهد.

نتيجه
 

اينک وقت آن رسيده است که در روش هاي متداول توليد محصولات کشاورزي تجديد نظر شود.کرم خاکي نه تنها جايگزيني مناسب براي کودهاي شيميايي است، بلکه بسياري از عوارض جانبي ناشي از مصرف بي رويه آن را اصلاح مي کند.خوب است که با نگاهي به آينده در حفظ خاک و ديگر منابع خداداي کوشا باشيم.

1.Earthworms-surprising partners in the creation of fertile soils، Tilth poducers Quarterly
www.metafro.be/leisa/1990/6-3-8.pdf
2.secrets of the soil، peter Tompkins & Christopher Bird http://microsoil.com/earthworm.htm
3. Earhtworm ecology and sustaining agriculture، Matthew R.Werner، Center for Agroecology and sustainable Food Systems، University of California، Santa Cruz، CA 95064 www.sarep.ucdavis.edu/worms/werner.htm
4.Harmful effects of chemical fertilizer highlighted، www.e-pao.net
5. What are effects of chemical fertilizers on human health، www.answers.com
6. soil life and chemical fertilizers،Ana primaves www.metafro.be/leisa/1990/6-3-8. pdf
منبع: نشريه اطلاعات علمي -شماره 359